Reči pune spazama

Nakon desetak zbirki pesama i kraćih proznih formi (1991–2017), te dva romana kojima je stekao podršku čitalačke i kritičarske javnosti širom tzv. postjugoslovenskog podneblja – Schindlerov lift (2018) i Što na podu spavaš (2020), prijedorski autor Darko Cvijetić u tokove ranog postpandemijskog književnog života ulazi sa još jednom knjigom koja svedoči o njegovoj sklonosti žanrovskoj hibridnosti i jezgrovitosti forme, naslovljenom Noćna straža. Reč je o izrazito prepoznatljivom cvijetićevskom prosedeu i prilično strogoj tematskoj usredsređenosti na tragičnu istoriju jugoslovenskih sukoba (prvenstveno onih najrecentnijih) i njihove aktuelne posledice. Između njih se, očekivano, ostvaruje čvrsta i upečatljiva dijalektika, koja je ovoga puta, za promenu, potcrtana i dvodelnom strukturom knjige. Prvi deo, „Naš panj, naša satara”, sastoji se iz šezdeset kratkih proznih zapisa, minijatura koje sam autor određuje kao priče / relata refero, omeđujući ih prologom i epilogom (prolog je svojevrsni poetski traktat o filozofiji i etici imenovanja, dok su u epilogu ukratko razrešene sudbine imenovanih junaka priča). Time dodatno ističe metafikcionalnost i svojevrsnu teatričnost, koje su i inače inherentne njegovoj poetici, što i ne čudi s obzirom na to da je Cvijetić ujedno i dramaturg, glumac i pozorišni reditelj. Dok su ovi zapisi dovršeni u septembru 2019. godine, drugi deo, „Pusta Bosna”, okarakterisan kao „poema u 70 naricanja” (nenaslovljenih), odvija se u doba obeleženo proglašenjem i trajanjem pandemije izazvane virusom Kovid-19.

Premda se ono na prvi pogled može doimati proizvoljnim, budući da svaki od dva dela figurira i kao samostalna celina, ovo ogledalno kompoziciono rešenje ispostavlja se kao efektno i zanimljivo najmanje iz dva razloga. Njime se, s jedne strane, ulančavaju ratna i pandemijska pustoš, izolovanost i smrtnost, obe situirane u BiH, i to onoj za koju se ponekad čini da, od trenutka kada je proglašena samostalnom državom, svoj najintenzivniji život živi upravo u fikciji tamošnjih autora. Cvijetićeva „Pusta Bosna” poetski je pandan onoj koju, vođen antropološkim pobudama, posećuje Stef Jansen, opisujući njen Zeitgeist kao „čežnju u međuvremenu”, a nju kao državu čiji je tzv. postkonfliktni i tranzicijski status zamrznut, nelagodno ukotvljen između traumatične prošlosti i nade usmerene na „(novu) normalnost”, do te mere da dobija konotacije permanentnog stanja, koje ujedno prevazilaze geografske granice teritorije obuhvaćene ovim toponimom. S druge strane, podeljenošću strukture stvara se specifična fikcionalna igra, koja je u tesnoj vezi sa Cvijetićevim tihim otporom žanrovskim ograničenjima. Prvi deo, strogo uzev, sam po sebi nema fikcionalni karakter. Reč je uglavnom o sažetim beleškama (memoarske crtice, pseudodnevnički zapisi, anegdote svedene na sopstveno jezgro), koje se po pravilu odlikuju aforističnošću, visprenošću, a neretko prožimaju i autopoetičkim iskazima ili referencama na ostatak piščevog opusa, kao i paralelizmima raznih vrsta (povremeno se potkrade pokoja banalnost ili, iako topla, skučena patrijarhalnost). Do preoznačavanja prvog dela dolazi upravo metodom kontrapunkta sa segmentom „Pusta Bosna”, koji takođe poseduje pobrojane kvalitete, ali i znatno veći stepen lirizacije i, uopšte, fikcionalizacije, i u kome Cvijetić nije toliko hroničar koliko stvaralac prepoznatljivo složene, neretko vrlo hermetične ili čak zaumne simboličko-motivske mreže, satkane od formi poput prozaida ili kraćih lirskih pesama. Sa svoje strane, prvi deo potonjem pruža uporište u priči i pričanju, u svakodnevici, ukorenjujući ga u dokumentarnosti i verodostojnosti.

U oba slučaja, a i na nivou celine, kao posebni kvaliteti ove knjige ističu se upravo oni koji se najjasnije nameću kao cvijetićevski: pitanje porekla jezika i u jeziku, (transgeneracijska) istorijska cikličnost, sumatraistička stapanja i paralelizmi svakodnevnog posleratnog i ratnog iskustva, duboka religijska (prvenstveno hrišćanska) simbolika u službi opšte humanosti, etičnosti i osećajnosti, lekovitost imperativa imenovanja i očuvanja sećanja na nevine žrtve ratnih i inih monstruoznosti, blagost, dobrota i toplina koje dopiru iz samog književnog postupka, uočljive na rubnim mestima – u spontanim posezanjima za deminutivima, u spoznaji pripovedača ili lirskog subjekta o sopstvenoj ništavnosti spram istorije koja rezultira istinskom nepretencioznošću, nenametljivošću, odsutnošću, te, najzad (i, možda, najpre), jezikotvornost. Kao i do sada, Cvijetićeva jezikotvornost jeste „prostor u kojem se [moja] odsutnost udomljuje, šćućurava i ušutkuje u predkriku” („Pusta Bosna”): poriv koji se ostvaruje na granici između mučne zanemelosti, između muka svojstvenog Benjaminovom anđelu istorije, i munkovskog krika koji žudi da napusti prostor slike/fikcije i prelije se na posmatrača/čitaoca, pozivajući na zajednički boravak u teskobi (ne)izrecivosti rata, u rečenicama koje osećaju duboki umor izazvan nužnošću sopstvenog postojanja, u rečima-mišićima, punim spazama.

Zorana Simić

Tekst je nastao na Bookstanovoj radionici za mlade književne kritičare, čiji je voditelj bio Nenad Veličković, a tema je bila 'Kritika i književni zanat'.